Ülkemizin bilim ve teknoloji (B-T) politikasının oluşmasına, öğrenilmesine, yaygınlaştırılmasına katkılarıyla derin izler bırakan Aykut Göker’i kaybedişimizin (18 Kasım 2016) birinci yılında özlemle anıyoruz …
Aykut Göker’in bilim-teknoloji-sanayileşme ve yenilik konularındaki çalışmalarını iki kaynaktan yararlanarak ve onun sözleri ile aktarmaya çalıştım. İlki, 1995’te kitaplaştırdığı “BİLİM-TEKNOLOJİ-SANAYİ ÜÇLEMESİ Ve Türkiye Üzerine Söyleşiler”, ikincisi Cumhuriyet Bilim Teknoloji Dergisi’ndeki (şimdilerde Herkese Bilim Teknoloji) Politik Bilim köşesinde yazdığı 586 yazısı.
H. Aykut Göker
Ülkelerin ve kurumların en
değerli varlıklarının düşünsel birikimler olduğu bilinen bir gerçek. Düşünsel
ürünlerin etkileşimli bir ortam içinde üretilmelerinin, tartışılmasının ve bir
üst düzeyde yeniden üretilebilmesinde “platformların” önemli bir işlevi var.
Ben de böyle bir gelenekten geliyorum.
Aykut Göker’de geçmişi
1968’lere dayanan ve TMMOB Makine Mühendisleri Odası çatısı altında
gelenekselleşen Sanayileşme Tartışmaları
Platformu’nun çok üretken ve çalışkan bir üyesiydi. 1987 Aralık’ta bu
Platformda yaptığı konuşmasını daha sonra adeta bir misyoner gibi yine
teknoloji ve sanayileşme ekseninde zenginleştirerek ve değişik başlıklar
altında 1989-1993 yılları arsında konferanslar ve yayınlar biçiminde geniş bir
çevreye ulaştırmıştır.
4 Mart 1989 Ankara-MMO
|
||
21 Ekim 1989 İzmir-MMO
|
||
28 Ekim 1989 Adana-MMO
|
||
18 Kasım 1989 Bursa-MMO
|
||
6 Ocak 1990, Zonguldak-MMO
|
||
7 Ocak 1990, Kdz-Ereğli-Müh.Der.
|
||
Aralık 1989'da kaleme alınmış;
Marksizm ve Gelecek, Kış 1990, Sayı 3’te yayımlanmıştır.
|
||
5 Aralık 1990, Bilkent
Üniversitesi-Ankara
|
||
8 Ocak 1992 Gazi Üniversitesi
İktisat Bölümü
|
||
Nisan 1992, PETROL-İŞ'91
YILLIĞI
|
||
20 Haziran 1992, MMO Teknoloji
Tartışmaları Ankara
|
||
3 Mayıs 1993, ODTÜ İktisat
Bölümü
|
||
Eylül 1993, TMMOB/MMO 1993
Sanayi Kongresi'nde açılış bildirisi olarak sunulmuştur.
Bütün
bu yazılarını 1995’te “BİLİM-TEKNOLOJİ-SANAYİ
ÜÇLEMESİ Ve Türkiye Üzerine Söyleşiler, Sarmal Yayınevi, 1995” başlığıyla kitaplaştırmıştır. Kitabın Sunuş’unda platformun ve bilim-sanayi-teknoloji bütünlüğüne vurgu
yapmaktadır.
|
||
Sanayileşme
«1960’ların zengin tartışmalarından esinlenen yeni bir
mühendisler-mimarlar kuşağı … 1970’lerin başlarında Oda kongrelerine yeni
düşünce rüzgârları, ülke sorunlarına ilişkin yeni çözümlemeler getirmişlerdir.
… şunlar söyleniyordu»:
«Bir ülkenin sanayileşmesi, makine ve tüm üretim araçları
bakımından zenginleşmesi … o ülkedeki makine ve tüm üretim araçlarının nicelik
ve niteliklerinin artması» demekti… «Bu artış o ülke insanının doğaya daha
çok hakim olmasını, kısaca kalkınmasını sağlardı.»
→
«Bu
açıdan kalkınma ve sanayileşme kavramları eş anlamlı olmakta[ydı].
→
«Sanayileşmenin bütün tanımı ekonominin bütün
sektörleri için geçerliydi.»
→
«…
mademki sanayileşme bir anlamda doğaya daha çok egemen olabilmek demekti
… kurulacak sanayi egemen olunmak istenen nesnenin (doğanın – maddenin) bilgisine-bilimine dayalı olmak
zorundaydı … doğayı öğrenmek, maddeyi
bilmek … doğa bilimlerini üretmek gerekirdi.
→
…
bilimle sanayi arasındaki bağı kurabilmek için ‘bilimi sanayie uygulayabilmenin bilgisi olan
teknoloji’yi de üretmek gerekirdi.
Teknoloji:
Doğayı değiştirmek …
«… Teknoloji geliştirme çabası ‘yeni olanı üretme’ çabasıdır
… İster, üretim ya da organizasyon yöntemi bazında olsun, isterse ürün bazında
olsun, ‘yeni olan’ önce kavramsal olarak üretilir. Kavramdan ‘tasarıma’
geçilir.»
«Teknoloji üretmek, kavram üretmek; kavramı
somut yöntem ya da ürüne dönüştürebilmenin bilgisini ve tasarımını üretmek
demektir.»
Bilim – Teknoloji – Sanayi Üçlemesi ve Yetişme
Sorunu
«Bilim–Teknoloji–Sanayi tam bir üçlemedir … bu üçlemeye
egemen olmanın, uluslararası işbölümünde ya da ekonomilerin uluslararasılaşması
sürecinde son derece belirleyici bir rol oynadığı biliniyor.»
«Ekonomiler uluslararasılaşıyor; ama bu süreç ulusal sınırların
korunduğu bir dünyada yaşanıyor… «ekonomilerin uluslararasılaşması sürecinin … ulusal
motiflerle örülü olması … özellikle Türkiye gibi, çağının sanayi ve
teknoloji konseptinin gerisinde kalmış ülkeler için, yaşamsal önemdedir.» (1991
Sanayi Kongresi, Sonuç Bildirgesi. TMMOB-MMO)
Aykut Göker’in çalışmalarının bütününde bu ulusal motivasyon
güçlü bir biçimde görülür.
Çalışmalarında sıkça, «Türkiye gibi ülkelerin [Yeni
Sanayileşen Ülkeler] «bilim–teknoloji–sanayi üçlemesine egemen olma şansları
var mıdır» sorusuna yanıt bulmaya çalışmıştır. Yanıt için «kapitalizmin kendi pratiğine bakmakta
yarar» görmüştür.
Yetişme Sorunu
Türkiye gibi ülkelerin [Yeni Sanayileşen
Ülkeler] «bilim–teknoloji–sanayi üçlemesine egemen olma şansları var mıdır?
sorusuna yanıt bulmak için Christopher Freeman ve Friedrich List’i
derinlemesine anlamaya çalıştı ve temel makalelerinin çevirilerini yaptı.
Bu çeviriler ve çeviriler bağlamında verdiği konferanslar
başta mühendisler olmak üzere geniş bir kesimin ortak öğrenme sürecine önemli
katkılarda bulundu.
Kapitalist bir sistem içinde olduğumuz verili koşularından
hareketle «yetişmeyi» ülkemiz için yaşamsal bir sorun olarak görmekte ve tırnak
içinde ‘Listgil’ görüşler çerçevesinde öneriler (öndekine yetişinceye kadar
serbest pazar ekonomisi kurallarının askıya alınması) geliştirmekteydi.
Teknolojiye Yetişme Sorunu ve Türkiye
«Teknoloji söz konusu olduğunda Türkiye için ortaya çıkan
bir umutsuzluk tablosu mudur? Kesinlikle hayır. … Gelinen aşamada bu
iradenin bir ‘irâde-i cüz’iyeye’ dönüştüğü söylenebilir; ama, yine de ‘cüz’i’ de olsa, böyle bir irade
vardır ve Türkiye için bu iradeyi gösterme zamanı geçmiş değildir»
8 Ocak 1992
Gazi Üniversitesi İktisat Bölümü
Ancak yakından izlediği Japonya ve Güney Kore örnekleri ve
ülkemizde yaşananları değerlendirdikten sonra;
«Kapitalizmin Dünya Sistemi çerçevesinde, teknolojiye
yetişen ülkelerin … ortaya koydukları pratik ya da bu pratiğin kuramsal
kaynakları neyi öngörmüşse, Türkiye, özellikle 1980’den sonra, bunun tam aksini
[yapan] aykırı örnektir.»
3 Mayıs 1993
ODTÜ İktisat Bölümü
İş Sürecinde Değişim ve Teknoloji Sorunu
Teknolojideki değişimlerin başta üretim (iş) süreci olmak
üzere yaşamın her alanını etkilediğinden hareketle emekçilere de söyleyecekleri
vardır.
«… Fordist iş sürecinde köklü değişimler olmaya başlamış,
yeni bir iş süreci ortaya çıkmış … yeni süreç üretim ideolojisine egemen olmaya
başlamışsa, o zaman işçi sınıfı, sendika ve sendikal hareket
karakteristiklerinde de, doğal olarak, belli bir değişimin başlayabileceğini kabul etmek
gerekir.»
Değişimi teknoloji, Tam Zamanında Üretim (JIT), Toplam
Kalite Yönetimi (TQM), enformasyon teknolojileri, ’insansız fabrika’,
yaratıcılık bağlamında irdeleyerek,
«… iş sürecindeki
değişim ve onun ana eksenini oluşturan teknoloji sorunu, en az diğer
kesimler kadar, işçilerin ve onların sendikal örgütlerinin de sorunudur ve bu
nedenle, işçi sendikalarının gündeminde de acilen yer almasında yarar vardır.»
Teknoloji politikalarının da «var olan toplumsal-siyasal
güçlerce ve kendi toplumsal, ekonomik, siyasal mücadele sürecinde
belirlendiğinden» hareketle
«İşçi sendikaları, bu çerçevede, teknoloji politikalarını …
oluşturma sürecine katılmak durumundadır.» demektedir.
Geleceğin Fotoğrafındaki Yerimiz ve Sorumluluk
Üzerine
«… çözüm, öncelikle, bilim ve teknolojinin önem ve
belirleyiciliğini … kavramaktan, bilim ve teknoloji üretmeye karar vermekten ve
bunun için gerekli ortamı yaratabilmekten geçiyor.
Ve bu özgül noktada ülkenin bilim adamlarının ve teknik
elemanlarının bir temel sorumluluğu var: … bilimsel ve teknolojik
gelişmelerdeki devrimselliği anlatmak; eğer bu devrimi kavrayamazsak …
bizi nasıl bir geleceğin beklediğini anlatmak… Ve elbette her şeyin odağında,
ereğinde insanın bulunduğunu göz ardı etmeden.»
«Bu ertelenemez bir görev ve
başkalarına ihale edilemeyecek kadar da ciddi bir iş»
4 Mart 1989
Ankara – MMO
[1] H. Aykut Göker BİLİM-TEKNOLOJİ-SANAYİ
ÜÇLEMESİ Ve Türkiye Üzerine Söyleşiler, Sarmal Yayınevi, Şubat 1995
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder